Τοποθετήσεις του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη κατά τη συζήτησή του με τη Βαρόνη Beeban Kidron, Μέλος της Βουλής των Λόρδων του Ηνωμένου Βασιλείου, στο πλαίσιο του συνεδρίου «The Lyceum Project 2025 – Children in the age of AI».
Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συμμετείχε σε συζήτηση με τη Βαρόνη Beeban Kidron, Μέλος της Βουλής των Λόρδων του Ηνωμένου Βασιλείου, στο πλαίσιο του συνεδρίου «The Lyceum Project 2025 – Children in the age of AI», που πραγματοποιήθηκε στο Ωδείο Αθηνών. Τη συζήτηση συντόνισε ο Δρ. Κωνσταντίνος Καραχάλιος.
Ακολουθούν οι τοποθετήσεις του Πρωθυπουργού (ανεπίσημη μετάφραση από τα αγγλικά):
Στην εισαγωγική του τοποθέτηση ο Πρωθυπουργός ανέφερε:
Καταρχάς, σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Τα συγχαρητήριά μου στο World Human Forum και στον «Δημόκριτο» για την ανάδειξη του Lyceum Project σε ετήσιο σημείο συνάντησης για τη συζήτηση εξαιρετικά σύνθετων θεμάτων που κεντρίζουν τη σκέψη και συνδέουν την τεχνολογία με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, με τη φιλοσοφία.
Ήταν εξ αρχής πεποίθησή μας, στο πλαίσιο της στρατηγικής μας για την τεχνητή νοημοσύνη, ότι η Ελλάδα μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στη σύνδεση της προγονικής νοημοσύνης, όπως πολύ σωστά επινόησε τον όρο η Αλεξάνδρα, με την τεχνητή νοημοσύνη. Ώστε να κατανοήσουμε τι μπορούμε πραγματικά να μάθουμε από την αρχαία φιλοσοφία και σοφία για την αντιμετώπιση μιας βαθιάς και, κατά τη γνώμη μου, πρωτοφανούς πρόκλησης. Αναφέρομαι στην άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης γενικά.
Για πρώτη φορά, εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε πλέον το «μονοπώλιο» στο πεδίο της νοημοσύνης. Πρόκειται για μία βαθιά αλλαγή σε σχέση με οποιαδήποτε τεχνολογική επανάσταση που έχει λάβει χώρα στο παρελθόν. Γεννά ερωτήματα συνολικά για την έννοια της ανθρωπότητας, της συνείδησης, της αυτόβουλης δράσης. Υπό αυτή την έννοια, δεν είναι απλώς μια τεχνολογική εξέλιξη ή ακόμη και μια επανάσταση. Είναι κάτι, κατά τη γνώμη μου, εντελώς διαφορετικό, ποιοτικά διαφορετικό.
Τώρα, επιστρέφοντας στο θέμα που συζητάμε, αισθάνομαι πραγματικά τιμή που μοιράζομαι τη σκηνή με τη Βαρόνη. Έχει κάνει καταπληκτική δουλειά, τόσο όσον αφορά στην ενημέρωση του κοινού όσο και στην εκπόνηση πραγματικών προτάσεων για την αντιμετώπιση ενός πραγματικού προβλήματος.
Και ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα; Το πραγματικό πρόβλημα είναι ακριβώς ότι στον ψηφιακό κόσμο δεν αντιμετωπίζουμε πλέον τα παιδιά ως παιδιά. Τα αντιμετωπίζουμε ως ενήλικες, ενώ αναγνωρίζουμε ότι είναι πιο ευάλωτα από τους ενήλικες ως προς τους τρόπους συμπεριφοράς, που έχουν μελετηθεί από την επιστήμη.
Έχω επισημάνει πολλές φορές ότι είναι σε εξέλιξη ένα πρωτοφανές «πείραμα», ένα παγκόσμιο «πείραμα» με την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων μας. Εξ όσων γνωρίζουμε, με βάση τα επιστημονικά στοιχεία που διαθέτουμε, αυτό δεν θα έχει καλή κατάληξη. Έχουμε ήδη αρκετά επιστημονικά δεδομένα για να αντιληφθούμε ότι κάτι δεν πάει καλά με τα παιδιά μας, με την ψυχική τους υγεία.
Όταν μιλάμε σε γονείς γι’ αυτό, το αναγνωρίζουν αμέσως. Με εντυπωσίασε αλλά και με εξέπληξε η στήριξη που λάβαμε από γονείς όταν αρχίσαμε να μιλάμε γι’ αυτό το ζήτημα, γιατί οι γονείς πρέπει να είναι μέρος της εξίσωσης. Κατά κάποιο τρόπο καταλαβαίνουμε ότι κάτι συμβαίνει, δεν θέλουμε τα παιδιά μας να είναι κολλημένα σε μια οθόνη, αλλά δεν ξέρουμε πώς να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα.
Δεν υπάρχει λοιπόν καμία αμφιβολία ότι έχουμε ένα πρόβλημα και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η «ρίζα» του προβλήματος σχετίζεται με το γεγονός ότι το περιεχόμενο που καταναλώνουν τα παιδιά και οι έφηβοι έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να περνούν όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο κολλημένοι σε μια συγκεκριμένη εφαρμογή, όσο περισσότερο γίνεται από την οπτική των εταιρειών τεχνολογίας, επειδή βγάζουν χρήματα από αυτό. Είναι τόσο απλό.
Τα μοντέλα και οι αλγόριθμοι έχουν σχεδιαστεί ώστε να προωθούν τον εθισμό. Με τον ίδιο τρόπο, και ζητώ συγγνώμη διότι είμαι ελαφρώς προκλητικός, οι καπνοβιομηχανίες γνώριζαν επί πολλές δεκαετίες ότι το κάπνισμα είναι εθιστικό. Παρότι το γνώριζαν, έδειξαν ξεκάθαρα ότι ήθελαν να το παρατείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Θεωρώ ότι αυτά είναι γεγονότα που ήδη τα γνωρίζουμε.
Ως υπεύθυνοι ηγέτες πιστεύω ότι πρέπει να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Τι έχουμε κάνει στην Ελλάδα; Το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να μιλήσουμε ανοιχτά για το θέμα, να επικοινωνήσουμε με τους γονείς και να προσπαθήσουμε να τους εξηγήσουμε ότι ήδη στον σημερινό τεχνολογικό κόσμο υπάρχουν εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να περιορίσουν την πρόσβαση των παιδιών τους στα smartphones και σε συγκεκριμένες εφαρμογές.
Το δεύτερο που κάναμε ήταν να προσπαθήσουμε να ξεπεράσουμε αυτό που οι εταιρείες τεχνολογίας μάς λένε πάντα ότι είναι το μεγάλο πρόβλημα: «δεν γνωρίζουμε την πραγματική ηλικία του χρήστη». Πώς μπορούμε να αποκτήσουμε το κατάλληλο εργαλείο επαλήθευσης ηλικίας για να καθορίσουμε ποιος είναι ενήλικας στον ψηφιακό κόσμο και ποιος όχι; Αυτή είναι επίσης μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που πρέπει να κάνουμε.
Είπαμε, εντάξει, μπορούμε να το λύσουμε αυτό μέσω μιας εφαρμογής, την οποία ονομάζουμε «Kids Wallet». Απλά θα συνδέσουμε αυτή την εφαρμογή με το ψηφιακό μας μητρώο και τότε θα είναι εύκολο να επαληθεύσουμε την ακριβή ηλικία κάθε χρήστη. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι σήμερα εξακολουθούμε να κρυβόμαστε πίσω από αυτή την πολύ αδύναμη δικαιολογία, ότι «δεν γνωρίζουμε την ηλικία των χρηστών», όταν η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο πολύ. Και το «Kids Wallet» δίνει επίσης, με απλοποιημένο τρόπο, τη δυνατότητα στους γονείς να ασκούν περισσότερο έλεγχο πάνω στις ίδιες τις εφαρμογές.
Είναι αδύνατο, θα το ξαναπώ, να γίνει αυτό χωρίς τη συμμετοχή και την ενημέρωση των γονέων, επειδή μετατρέπεται σε πρόβλημα «συλλογικής δράσης». Ποιος γονιός θα πει στο παιδί του «δεν θέλω να περνάς περισσότερο χρόνο στο κινητό σου» αν όλοι οι άλλοι συμπεριφέρονται έτσι. Πρέπει, λοιπόν, να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα στο σύνολό του.
Στη συνέχεια, βέβαια, το επόμενο στάδιο είναι πώς θα μετατρέψουμε αυτό σε πιο εμπεριστατωμένη ή προηγμένη ευρωπαϊκή νομοθεσία. Διότι ως χώρα μεσαίου μεγέθους υπάρχει ένα όριο στο τι μπορούμε να κάνουμε. Και μέχρι ποιο σημείο πρέπει να προχωρήσουμε αυτή τη συζήτηση; Πρέπει να φτάσουμε μέχρι την πλήρη απαγόρευση της πρόσβασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για άτομα κάτω από μια ορισμένη ηλικία; Είναι κάτι ρεαλιστικό αυτό; Αποτελεί πραγματικό ενδεχόμενο;
Είναι ενδιαφέρον ότι η Κίνα, η οποία είναι τόσο προηγμένη τεχνολογικά, θέτει τους δικούς της περιορισμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και είναι ιδιαίτερα δρακόντιοι. Άρα καταλαβαίνουν ότι δεν θέλουν τα παιδιά τους να εμπλέκονται σε αυτό. Έχουμε εμείς, για παράδειγμα, χρονικούς περιορισμούς που να έχουν σχεδιαστεί ως ενδιάμεσο βήμα: «μπορείς να περνάς μόνο χ χρονικό διάστημα ανά εβδομάδα σε οποιαδήποτε εφαρμογή»;
Πιστεύω βαθιά ότι η ανατροφή των παιδιών βασίζεται στο να τίθενται όρια. Και πλέον δεν υπάρχουν όρια στον ψηφιακό κόσμο. Είναι κάπως περίεργο, και θα αναφερθώ πάλι στο επιχείρημα που κάνει ο Jonathan Haidt στο, κατά τη γνώμη μου, πολύ σημαντικό του βιβλίο «The Anxious Generation», ότι δεν επιτρέπουμε στα παιδιά μας να παίξουν ή δεν τα ενθαρρύνουμε να βγουν έξω. Φοβόμαστε το ανεξέλεγκτο παιχνίδι. Παρακολουθούμε τα παιδιά μας όπου κι αν πάνε, μέσω των «έξυπνων» εφαρμογών εντοπισμού, επειδή θέλουμε να νιώθουμε ασφάλεια. Επειδή νομίζουμε ότι έτσι τα προστατεύουμε.
Αλλά δεν κάνουμε σχεδόν τίποτα όταν πρόκειται για τον ψηφιακό κόσμο, όσον αφορά στο περιεχόμενο που καταναλώνουν, στη βία, την ακραία και επιθετική πορνογραφία, την έκθεση μικρών κοριτσιών σε μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης ως πρότυπα ομορφιάς που είναι εντελώς απρόσιτα. Πάνω σε αυτό δεν κάνουμε σχεδόν τίποτα.
Επομένως, θέλουμε πραγματικά να ηγηθούμε σε αυτό το ζήτημα. Εγώ προσωπικά θέλω να πρωτοστατήσω σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όταν μιλώ με τους ευρωπαίους συναδέλφους μου τους λέω ότι πρέπει να επιλέγουμε έξυπνα τις μάχες μας όσον αφορά το ρυθμιστικό πλαίσιο. Δεν μπορούμε ως Ευρώπη να ρυθμίσουμε τα πάντα, αλλά πρέπει να εντοπίσουμε ποια είναι αυτά που πρέπει πραγματικά να μας απασχολούν. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η καινοτομία και η ρύθμιση δεν συμβαδίζουν πάντα. Αλλά ας επιλέξουμε τις μάχες που έχουν σημασία για εμάς.
Και, σε ό,τι με αφορά, υπάρχουν δύο τέτοιες μάχες. Η πρώτη αφορά στη δημοκρατία και στο πώς η τεχνολογία παρεμβαίνει στον δημοκρατικό διάλογο. Και η δεύτερη είναι η προστασία των παιδιών και των εφήβων μας. Αυτές είναι οι δύο μάχες που έχω επιλέξει να δώσω.
Και, απ’ όσο γνωρίζω, ήμουν ο μόνος ηγέτης που μίλησε γι’ αυτό το ζήτημα στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ πέρυσι. Και σκοπεύω να μιλήσω ξανά γι’ αυτό, γιατί πιστεύω πως πρόκειται για ένα παγκόσμιο πρόβλημα.
Πιστεύω επίσης ότι πρέπει να απευθυνθούμε στις τεχνολογικές εταιρείες με ξεκάθαρα λόγια: κοιτάξτε, βγάζετε ήδη αρκετά χρήματα, δεν χρειάζεται να βγάζετε χρήματα από τα παιδιά μας. Απλώς δεν χρειάζεται. Υπάρχει περιθώριο κέρδους ούτως ή άλλως. Αλλά εκείνοι το γνωρίζουν πολύ καλά, θέλουν να «πιάσουν» αυτούς τους πελάτες -γιατί για εκείνους θεωρούνται πελάτες- από πολύ μικρή ηλικία και να τους εθίσουν στις πλατφόρμες, από τις οποίες θα βγάλουν χρήματα.
Και βέβαια, δεν έχουμε μιλήσει καθόλου -επειδή αυτή τη στιγμή το θέμα είναι τα παιδιά στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, ακόμα μιλάμε για τις ψηφιακές πλατφόρμες, οι οποίες, ασφαλώς, χρησιμοποιούν πολύ την τεχνητή νοημοσύνη-, δεν έχουμε μιλήσει ακόμα καθόλου για το τι σημαίνει η τεχνητή νοημοσύνη για την εκπαίδευση.
Υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες, αλλά και μεγάλες προκλήσεις. Γιατί, στο τέλος της ημέρας, πρέπει να καταλάβουμε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει εξελιχθεί σε βάθος εκατομμυρίων ετών μέσω της αλληλεπίδρασης με τον φυσικό κόσμο. Υπάρχουν, λοιπόν, δεξιότητες που αποκτούμε καθώς μεγαλώνουμε και είναι απαραίτητες για να μπορέσουμε να γίνουμε πλήρως λειτουργικοί ενήλικες.
Δεν εκθέτουμε απλώς τα παιδιά μας σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο σε ό,τι αφορά τα αισθητηριακά ερεθίσματα. Ζουν σε δύο κόσμους: στον φυσικό και στον ψηφιακό. Και δεν έχουμε καμία ιδέα τι κατάληξη θα έχει αυτό.
Αλλά πώς θα μιλήσεις σε ένα παιδί για τον πειρασμό να χρησιμοποιήσει ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο, όπως το ChatGPT, για να κάνει τα μαθήματά του; Είναι τόσο απλό. Ο πειρασμός είναι τεράστιος. Δηλαδή, πώς να αντισταθείς σε αυτό;
Δεν έχω απάντηση, αλλά γνωρίζω ότι ζητάμε από τα παιδιά μας να κάνουν κάτι που απλώς δεν μπορούν να κάνουν. Εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να αντισταθούμε, συχνά δεν μπορούμε να αντισταθούμε. Άρα, αν εμείς δεν μπορούμε, αν αναγνωρίζουμε ότι είμαστε εθισμένοι, πώς μπορούμε να έχουμε την προσδοκία τα παιδιά μας να πιστέψουν σε έναν διαφορετικό δρόμο; Δεν θα το κάνουν.
Για τον ρόλο των γονέων και κυρίως των εταιρειών τεχνολογίας στην προσπάθεια να αντιμετωπιστεί ο εθισμός των ανηλίκων στο διαδίκτυο, ο Πρωθυπουργός ανέφερε:
Συμφωνώ ότι, στο τέλος της ημέρας, δεν μπορούμε να ρίχνουμε υπερβολικά μεγάλο βάρος στο τι μπορούν να κάνουν οι γονείς, γιατί οι γονείς θα βρίσκονται σε ανταγωνισμό, σε σύγκρουση με τα παιδιά τους, αλλά αυτό είναι μέρος της διαδικασίας του να μεγαλώνεις παιδιά. Εννοώ ότι οι γονείς πρέπει να θέτουν όρια, όχι μόνο στον ψηφιακό κόσμο, αλλά παντού.
Οπότε, όταν μου λένε κάποιοι γονείς «δεν θέλω να το κάνω αυτό», εγώ απαντώ: «συγγνώμη, αλλά αυτό είναι μέρος της ευθύνης του να είσαι γονιός». Αλλά έχετε απόλυτο δίκιο ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε τα πάντα από τους γονείς, όμως χρειαζόμαστε την ενεργή συμμετοχή τους. Τουλάχιστον πρέπει να γνωρίζουν τι εργαλεία υπάρχουν ήδη, κάτι που συχνά δεν γνωρίζουν.
Αλλά πιστεύω ότι οι προεπιλεγμένες ρυθμίσεις είναι εξαιρετικά σημαντικές, γιατί, στο τέλος της ημέρας, αυτό που θέλουμε είναι να σπάσουμε τον κύκλο του εθισμού. Θέλουμε να σταματήσουμε τη συνήθεια του συνεχούς σκρολαρίσματος, και αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω κατάλληλων προεπιλεγμένων ρυθμίσεων.
Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, το οποίο βρήκα πολύ ενδιαφέρον. Όταν μπαίνεις, για παράδειγμα, στο YouTube, το YouTube γνωρίζει τις προτιμήσεις σου. Έτσι, όταν μπαίνεις στο YouTube αρχίζουν να σου προτείνουν βίντεο τα οποία γνωρίζουν ότι σε ενδιαφέρουν, για παράδειγμα βίντεο για αυτοκίνητα ή οτιδήποτε.
Τι συμβαίνει όμως αν απενεργοποιήσεις την καταγραφή ιστορικού; Μπαίνεις στο YouTube και βλέπεις μια κενή σελίδα. Εντάξει, και πάλι πρέπει να πληκτρολογήσω τι θέλω να δω. Μπορώ να σας πω ότι η χρήση θα μειωθεί δραστικά, γιατί κάθε φορά που μπαίνεις στην εφαρμογή, αυτή δεν θα σου παρουσιάζει το περιεχόμενο που ξέρει ότι σε ενδιαφέρει. Άρα το μοτίβο του εθισμού πρέπει να σπάσει στην αρχή ή κατά τη διάρκεια του σκρολαρίσματος. «Σταμάτα. Έχεις δει ήδη ένα λεπτό. Είδες τρία πράγματα. Σε μπλοκάρω. Τέλος για σήμερα. Βγες. Ξαναέλα αύριο».
Αλλά όλα αυτά επαφίενται στον σχεδιασμό του προϊόντος. Υπάρχει ένα όριο στο τι μπορεί να κάνει ένας γονιός για να θέσει περιορισμούς. Οπότε, συμφωνώ απόλυτα μαζί σας. Πρέπει να αναγνωρίσουμε πού είναι το πρόβλημα. Νομίζω ότι έχουμε δύο είδη προβλημάτων. Το πρώτο είναι ο ίδιος ο εθισμός και ο χρόνος που ξοδεύουμε. Και, φυσικά, ο χρόνος είναι πεπερασμένος και πρέπει να διασφαλίσουμε ότι προσφέρουμε στα παιδιά μας και άλλες ευκαιρίες.
Οπότε, για παράδειγμα, για εμένα, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε για τα παιδιά και τους εφήβους μας είναι ο αθλητισμός, γιατί αναπόφευκτα, αν ασχολείσαι με αθλήματα, δεν θα είσαι στο κινητό σου. Η δημιουργία υποδομών και η εστίαση στον αθλητισμό από μικρή ηλικία είναι πιθανότατα το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε. Έπειτα υπάρχει και το περιεχόμενο. Γιατί δεν είναι όλη η τεχνολογία κακή. Πώς ανταμείβουμε τις δημιουργικές τεχνολογικές ιδέες; Για παράδειγμα, κάνοντας ένα παζλ ενός πίνακα ζωγραφικής. Πώς ενθαρρύνουμε αυτή την αλληλεπίδραση με την τεχνολογία, που ξέρουμε ότι είναι χρήσιμη, ενώ ουσιαστικά να τιμωρούμε ό,τι ξέρουμε ότι είναι επιβλαβές;
Πιστεύω ότι έχετε δίκιο, αυτό θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις ίδιες τις εταιρείες και το πώς θα σχεδιάσουν τις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις τους με τέτοιο τρόπο ώστε να σπάσουν αυτούς τους εθισμούς. Φυσικά, πάντα θα υπάρχει παράνομο περιεχόμενο, προβληματικό περιεχόμενο, όπως αναφέρατε για την πορνογραφία και τη βίαιη συμπεριφορά.
Είναι επίσης ζήτημα μέτρου, στο τέλος της ημέρας. Όσο περισσότερο αποσύρονται οι εταιρείες από αυτό το μέτωπο, σαν να μην τους νοιάζει, σαν να είναι απλώς πλατφόρμες χωρίς ευθύνη για το περιεχόμενο -που ήταν και ο βασικός λόγος για την αντιμετώπιση που είχαν στην αμερικανική ρυθμιστική προσέγγιση, όχι ως επιμελητές περιεχομένου, απλά ως πλατφόρμες. Φυσικά, οι ακραίες απόψεις περί ελευθερίας του λόγου δυστυχώς μας σπρώχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση.
