Άγνωστες, αλλά ιστορικές στιγμές από την δημοσιονομική περιπέτεια της Ελλάδας αποκαλύπτονται για πρώτη φορά στις σελίδες των απομνημονευμάτων μιας εκ των βασικών πρωταγωνιστών της περιόδου, που δεν είναι άλλη από την Γερμανίδα πρώην Καγκελάριο, Άνγκελα Μέρκελ.
Η Μέρκελ παραθέτει αυτούσια περιστατικά από τις διμερείς συνομιλίες της με τους τρείς Έλληνες Πρωθυπουργούς των μνημονίων, τον Γιώργο Παπανδρέου του ΠΑΣΟΚ, τον Αντώνη Σαμαρά της ΝΔ και τον Αλέξη Τσίπρα του ΣΥΡΙΖΑ, περιγράφοντας τις δραματικές στιγμές, με τους τρείς επικεφαλής της ελληνικής κυβέρνησης.
Ο Αλέξης Τσίπρας έκανε ότι του έλεγαν όπως το ήθελαν οι ευρωπαίοι.
«Συμπεριφερόταν σαν να έχει όλο τον χρόνο του κόσμου μπροστά του» ο Παπανδρέου
Πιάνοντας το νήμα από την αρχή, η πρώην Καγκελάριος της Γερμανίας αναφέρεται σε αυθεντικές συνομιλίες της με τους πρώην Πρωθυπουργούς της Ελλάδας, αποτυπώνοντας αφενός τη δυσκολία ορισμένων να κατανοήσουν τις έκτακτες – αν όχι «πολεμικές» συνθήκες, αλλά και την αποτυχία κάποιων εξ’ αυτών να προσαρμοστούν στις επείγουσες απαιτήσεις της εποχής.
Στις πρώτες ημέρες συνειδητοποίησης του βαθμού έκθεσης της Ελλάδας, απέναντι στην τότε Γερμανίδα Καγκελάριο βρίσκεται ο Πρωθυπουργός και Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Γιώργος Παπανδρέου με ένα πανίσχυρο εκλογικό ποσοστό στις αποσκευές του. Ωστόσο, δεν φαίνεται να έχουν επιτύχει έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας, καθώς η κυρία Μέρκελ αφηγείται πως «εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι ο Παπανδρέου δεν είχε πει ακόμη τίποτα, οπότε τον ρώτησα ευθέως: «Εσύ τελικά τι θέλεις;». Η απάντηση ήταν ότι δεν ήθελε τίποτα, αλλά πως η Ελλάδα βρισκόταν σε πολύ άσχημη κατάσταση». Το ελληνικό πρόβλημα, ωστόσο, διογκωνόταν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και τους πρώτους μήνες του 2010 η Άνγκελα Μέρκελ επανήλθε, απευθυνόμενη προς τον τότε Πρωθυπουργό, Γιώργο Παπανδρέου.
«Πότε θα παρουσιάσεις στην Επιτροπή τα σχέδιά σου για την εξοικονόμηση των τεσσάρων ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ;» ρώτησα τον Παπανδρέου. «Αυτό προέχει αυτή τη στιγμή, προκειμένου να περάσεις στις χρηματαγορές το μήνυμα ότι μπορούν να σας εμπιστευτούν ξανά». Ο Παπανδρέου απάντησε ότι χρειάζεται χρόνο. Δεν πίστευα στ’ αυτιά μου. Εν μέσω αυτής της ασφυκτικής πίεσης να γίνει κάτι για την κατάσταση, ο ίδιος συμπεριφερόταν σαν να έχει όλο τον χρόνο του κόσμου μπροστά του. Μιλούσαμε έντονα και ταυτόχρονα, μιλούσαμε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά. Οι διερμηνείς μετά βίας προλάβαιναν να μας ψιθυρίζουν τα λεγόμενά μας στο αυτί.»
Ο Σαμαράς είχε «αποτύχει να εφαρμόσει πλήρως τις μεταρρυθμίσεις»
Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα μεταβάλλεται, οι διπλές εκλογές του 2012 συνθέτουν ένα άκρως ρευστό πολιτικό τοπίο και την σκυτάλη αναλαμβάνει ως επικεφαλής συμμαχικής κυβέρνησης ο Αντώνης Σαμαράς, μόνο που αναφορές της Γερμανίδας πρώην Καγκελάριου είναι εξαιρετικά φειδωλές.
«Η νίκη του (Αλέξη Τσίπρα) οφείλεται στην οργή πολλών Ελλήνων πολιτών για τα προγράμματα διάσωσης του ευρώ… Ο προκάτοχός του Αντώνης Σαμαράς είχε αποτύχει να εφαρμόσει πλήρως τις μεταρρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν στο δεύτερο πρόγραμμα διάσωσης», αναφέρει σχετικά η Καγκελάριος, παρότι επρόκειτο για ομογάλακτό της πολιτικό, που ανήκε στην συντηρητική ευρωπαϊκή οικογένεια.
Οι αναφορές της, ωστόσο, πληθαίνουν με αφετηρία τα όσα διηγείται για πρώτη επίσημη συνάντησή τους στο Βερολίνο στις 23 Μαρτίου 2015.
«Αδημονούσα, ομολογώ, να δω τι είδους προσωπικότητα θα είχα την ευκαιρία να γνωρίσω καλύτερα. Ήταν είκοσι χρόνια νεότερός μου. Έως τότε είχαμε μιλήσει δύο φορές στο τηλέφωνο με διερμηνείς και είχαμε δύο σύντομες συναντήσεις σε συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες. Μου είχε κάνει καλή εντύπωση τότε· περισσότερα δεν μπορούσα να πω. Ήξερα από τις πρώτες μας συναντήσεις ότι μιλούσε καλά αγγλικά» τονίζει η Ανγκελα Μέρκελ στο βιβλίο της.
«Τον περίμενα στην είσοδο του Έρενχοφ της ομοσπονδιακής καγκελαρίας για να τον υποδεχτώ με στρατιωτικές τιμές.
Η άφιξή του καθυστέρησε διότι θεώρησε απαραίτητο να κατέβει από το αυτοκίνητο μπροστά από την καγκελαρία και να χαιρετήσει ο ίδιος προσωπικά τους διαδηλωτές του κόμματος Ντι Λίνκε. Οι φωνές «Ζήτω η διεθνής αλληλεγγύη!» έφτασαν στ’ αυτιά μου από μακριά. Ήλπιζα μόνο η παραμονή του εκεί να μη διαρκέσει τόσο, ώστε να σκιάσει την ατμόσφαιρα της επίσκεψής του πριν καν αρχίσει.
Ο Τσίπρας έφτασε πράγματι σύντομα και κατέβηκε από το αυτοκίνητο μ’ ένα φιλικό, αφοπλιστικό χαμόγελο. Τον χαιρέτησα και έκανα μια σύντομη παρατήρηση γι’ αυτό το προκαταρκτικό του πρόγραμμα. Μου απάντησε με αυτοπεποίθηση και διαλλακτικότητα ότι δεν πρέπει ποτέ να λησμονεί κανείς τους οπαδούς του. Συμφώνησα με χαμόγελο. Αμέτρητοι φωτογράφοι έστρεφαν τους φακούς τους πάνω μας. Βρισκόμασταν υπό στενή παρακολούθηση» γράφει η Α.Μέρκελ.
Αυτό, όμως, που αποκαλύπτει στη συνομιλία της με τον Αλέξη Τσίπρα η Γερμανίδα πρώην Καγκέλαριος είναι πως του «τόνισα τη σταθερή βούλησή μου για την παραμονή της Ελλάδας εντός της ευρωζώνης, κάτι που απαιτούσε δουλειά και από τους δυο μας. Ήδη το καλοκαίρι του 2012 είχα σκεφτεί πολύ τα επιχειρήματα όσων ήθελαν να πείσουν την Ελλάδα να αποχωρήσει από την ευρωζώνη. Δεν κατάφεραν να με μεταπείσουν. Έκτοτε, η θέση μου ήταν ξεκάθαρη. Η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει μέρος της ευρωζώνης. Η εξώθηση μιας χώρας να αποχωρήσει από τη νομισματική ένωση θα μπορούσε να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Επιπλέον, από τη στιγμή που μια χώρα αποχωρούσε, θα αυξανόταν η πίεση στην επόμενη. Επίσης, το ευρώ ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό νόμισμα και η Ελλάδα ήταν το λίκνο της δημοκρατίας. Παρ’ όλα αυτά, επισήμανα στον Τσίπρα ότι υπήρχαν όροι που συνδέονταν με την παραμονή της χώρας του στην ευρωζώνη.»
«Στη συνέντευξη Τύπου ο Τσίπρας κι εγώ προσφέραμε ένα μικρό επικοινωνιακό έργο τέχνης» - ο «τετραγωνισμός του κύκλου»
Μετά το τέλος της κατ’ ιδίαν συνάντησης η Γερμανίδα καγκελάριος θυμάται που ο Αλέξης Τσίπρας της είχε μιλήσει για την οικογένειά του και αυτή για τους γιους του συζύγου της.
«Η εντύπωση που αποκόμισα ήταν πως ο Αλέξης Τσίπρας ήταν πέρα για πέρα ανοιχτός στη συνεργασία και ήθελε να ψηλαφίσει σιγά σιγά τον δρόμο του σε ένα άγνωστο για κείνον έδαφος. Η προσέγγιση αυτή μου φάνηκε πολύ οικεία και συμπαθητική. Στη συζήτηση με τους συνεργάτες μας και ύστερα, στη διάρκεια του δείπνου, προσπαθήσαμε να βρούμε έναν τρόπο ώστε η νέα ελληνική κυβέρνηση να εκπληρώσει τις απαιτήσεις της τρόικας χωρίς να χρειαστεί να αθετήσει προεκλογικές υποσχέσεις. Κάτι σαν τετραγωνισμό του κύκλου δηλαδή. Πριν από το δείπνο δόθηκε μια συνέντευξη Τύπου, στο πλαίσιο της οποίας ο Τσίπρας κι εγώ προσφέραμε ένα μικρό επικοινωνιακό έργο τέχνης: φιλικό, προσηνές ύφος και οι δύο, καμία υπαναχώρηση από κανέναν απ’ τους δύο. Οι διαφορές ήταν μεγάλες, το ίδιο και η βούληση να βρεθεί λύση στο αδιέξοδο.»
Παρά την εγχώρια πολιτική αντιπαράθεση που πυροδότησε το δημοψήφισμα του 2015, η Άνγκελα Μέρκελ φαίνεται να παρακολουθούσε τους τακτικούς ελιγμούς του Αλέξη Τσίπρα ως σημεία της συνολικής στρατηγικής του, καθώς δεν αναφέρεται αξιολογικά σε αυτά, ούτε τα απορρίπτει, αλλά επιλέγει να διατηρήσει τις απόψεις της, στη λογική των παράλληλων μονολόγων.
Ωστόσο, δεν κρύβει ότι βίωσε έναν αιφνιδιασμό. Μάλιστα, στη Σύνοδο της 26ης Ιουνίου και ενώ είχε εξαντληθεί κάθε περιθώριο χρόνου, ο Ντόναλντ Τουσκ παρουσίασε συγκεκριμένη πρόταση. Ήταν η πρόταση που είχαν σχεδόν επιβάλει τις προηγούμενες ημέρες οι τρείς θεσμοί στη διαπραγμάτευση κορυφής με τη συμμετοχή τόσο του ¨Έλληνα ΠΘ όσο Α.Τσίπρα όσο όμως και του Γιούγκερ, της Λαγκαρντ και του Ντράγκι. Μετά την παρουσίαση της πρότασης από τον Τουσκ, ο Α.Τσίπρας, θυμάται η ίδια, απέφυγε διακριτικά να πάρει το λόγο, ώστε να μη καταγραφεί στα πρακτικά του Συμβουλίου η συμφωνία του.
Η ίδια το κατάλαβε και έσπευσε από τη θέση της στη θέση του πρωθυπουργού της Ελλάδας για να του ζητήσει να τοποθετηθεί. Το σχετικό απόσπασμα:
«Αλέξη, δεν είπες τίποτα ακόμη. Σκοπεύεις να πάρεις τον λόγο;» «Όχι, ο Ντόναλντ έχει ήδη εξηγήσει τα πάντα». «Και τι σκοπεύεις να κάνεις τώρα;» ρώτησα έκπληκτη. «Θα πάρω αμέσως το αεροπλάνο για Αθήνα και θα συσκεφτώ με το υπουργικό μου συμβούλιο για το τι θα κάνουμε» απάντησε ήρεμα. Έμεινα με το στόμα ανοιχτό. Έκανα τον γύρο του τραπεζιού και πλησίασα τον Ολάντ. Ήταν κι εκείνος έκπληκτος. Και οι δυο μας, όπως άλλωστε και οι άλλοι, είχαμε αποκομίσει σαφώς την εντύπωση πως ο Τσίπρας είχε αποδεχτεί το αποτέλεσμα των νυχτερινών διαπραγματεύσεων. Ο Τουσκ είχε επίσης μιλήσει στο ίδιο μήκος κύματος. Επέστρεψα στον Τσίπρα και τον ρώτησα: «Και τι φαντάζεσαι πως θα προκύψει από τις διαβουλεύσεις;». «Δεν ξέρω» απάντησε. «Πότε θα ξέρεις;» επέμεινα. «Αυτό θα σου το πω σήμερα, νωρίς το βράδυ». Ο Ολάντ κι εγώ κανονίσαμε να γίνει μια τριμερής τηλεφωνική επικοινωνία. Ο Τσίπρας μάς είπε, στον Ολάντ και σ’ εμένα, ότι το υπουργικό του συμβούλιο αποφάσισε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το συμφωνηθέν πρόγραμμα. Για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα έπρεπε να αποφασίσει ο λαός. Θα το ανακοίνωνε στους πολίτες του σε τηλεοπτικό διάγγελμα το ίδιο βράδυ. Μέχρι εδώ, όλα καλά, σκέφτηκα. Στη συνέχεια ρώτησα ποια ήταν η σύσταση της κυβέρνησής του προς τον λαό. «Όχι, φυσικά» είπε νέτα σκέτα. Απ’ όλα τα τηλεφωνήματα που έχω κάνει ποτέ στην πολιτική μου ζωή, αυτό εδώ μου επιφύλαξε ίσως τη μεγαλύτερη έκπληξη. Προς στιγμήν ο Ολάντ κι εγώ μείναμε άφωνοι.
Πολύ περισσότερο, όταν στη τελική διαπραγμάτευση ο Αλέξης Τσίπρας είχε φέρει μαζί του σοβαρούς εμπειρογνώμονες με αποτέλεσμα να καταλήξουν σε συμφωνία η οποία περιελάβανε ισχυρή χρηματοδότηση από την ΕΕ και αποπληρωμή των δανείων σε μακρύτερο ορίζοντα.
«Είχε σωθεί πλέον και η Ελλάδα»
Ήδη, στην Σύνοδο Κορυφής της 12ης Ιουλίου όλα είναι διαφορετικά. «Τα πράγματα είχαν σοβαρέψει για τα καλά, ο Τσίπρας είχε στην αντιπροσωπεία του εκλεκτούς τραπεζικούς εμπειρογνώμονες. Το δημοψήφισμα ήταν πια παρελθόν. Το πρωί συμφωνήσαμε στα βασικά σημεία ενός τρίτου προγράμματος διάσωσης με χρηματοδότηση από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ). Χάριν ευχέρειας στις διεξοδικές διαπραγματεύσεις για το πρόγραμμα αυτό τις επόμενες ημέρες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χορήγησε στην Ελλάδα ένα δάνειο-γέφυρα. Στις 19 Αυγούστου 2015 η Μπούντεσταγκ ψήφισε υπέρ του νέου ελληνικού προγράμματος».
Με το πρόγραμμα που εγκρίθηκε «είχε σωθεί πλέον και η Ελλάδα» σημειώνει η Α.Μέρκελ και κλείνει τις αναφορές για την Ελλάδα με το ταξίδι της στην Αθήνα στις 10 Ιανουαρίου 2019 όταν πια τα μνημόνια είναι παρελθόν.
«Δείπνησα με τον Αλέξη Τσίπρα σε ένα εστιατόριο θαλασσινών στον Πειραιά. Μιλήσαμε ξανά για τον Ιούλιο του 2015, όταν η παραμονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη βρισκόταν «στην κόψη του ξυραφιού», όπως του είπα. Ο Τσίπρας μού εξήγησε πως ήταν σημαντικό να δείξει στους πολίτες με έναν πειστικό τρόπο ότι η νέα κυβέρνηση είχε εξαντλήσει κάθε περιθώριο προκειμένου να απαλλαγεί από τη μισητή τρόικα. Όταν τα άλλα κράτη-μέλη αντιτάχθηκαν σ’ αυτό, κατέστη σαφές ότι επρόκειτο πλέον για ένα ζήτημα που αφορούσε κατά βάση τη στάση των Ελλήνων απέναντι στο ευρώ. Η πλειονότητα των Ελλήνων απέρριψε το πρόγραμμα, ήθελε ωστόσο να παραμείνει η χώρα στο ευρώ. Αυτό έδειξε η επανεκλογή του Τσίπρα στις νέες, πρόωρες εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2015. Το ευρώ είχε αποδειχτεί ισχυρότερο» καταλήγει η Άνγκελα Μέρκελ.
