Οι παλιοί Φαληριώτες –κάτοικοι Παλαιού Φαλήρου–, όταν τους ρωτάς πού μένουν, απαντούν απλώς «στο Φάληρο». Κατά τη γνώμη τους, ο επιθετικός προσδιορισμός μπροστά από το ουσιαστικό περιττεύει. Αλλωστε, το άλλο Φάληρο, το Νέο, είναι μια γειτονιά που δημιουργήθηκε σχετικά πρόσφατα σε σχέση με το πολύ μακρύ παρελθόν του δικού τους. Σύμφωνα με τις ανασκαφές που έγιναν εδώ στις αρχές του 20ού αιώνα, η περιοχή του αρχαίου Φαλήρου συμπίπτει με τη σημερινή τοποθεσία της ομώνυμης γειτονιάς και το νεκροταφείο του αρχαίου δήμου βρισκόταν στον χώρο μεταξύ του άλλοτε Κρατικού Εργοστασίου Αεροπλάνων (ΚΕΑ) και του πάλαι ποτέ Δέλτα, όπου κτίστηκε αργότερα ο Ιππόδρομος και σήμερα βρίσκεται το ΚΠΙΣΝ.
Corniche ή esplanade, όπως και να ονομάζεται, παραμένει στολίδι για τις μεσογειακές πόλεις: ένας περίπατος που πηγαίνει παράλληλα με την ακτή, χωρίς οι αστοί να λερώνουν τα πόδια τους στην άμμο.
Φαίνεται ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι έκαναν πεζή τη διαδρομή έως το Φάληρο, κουβεντιάζοντας, ή τουλάχιστον αυτό αφήνει να καταλάβουμε ο Πλάτωνας στο «Συμπόσιο», το οποίο αποτελεί την αφήγηση ενός δημότη του Φαλήρου, του Απολλόδωρου, θαυμαστή του Σωκράτη, προς τον φίλο του Γλαύκωνα, καθ’ οδόν από το σπίτι του προς την Αθήνα. Επίσης, υποτίθεται ότι στην ακρογιαλιά του Φαλήρου ο ρήτορας Δημοσθένης εξασκείτο να υψώνει τη φωνή του πιο ψηλά από το βουητό των κυμάτων, για να μπορεί να ακούγεται πάνω από τους συμπολίτες του στην Εκκλησία του Δήμου.
Με τούτα και με εκείνα οι Παλαιοφαληριώτες, ιδίως όσοι είναι γέννημα-θρέμμα της γειτονιάς, νιώθουν λίγο ως οι αριστοκράτες των νοτίων προαστίων. Αλλωστε, η περιοχή τους διαθέτει μια κλασική αστική promenade, που ήταν τόπος κομψού περιπάτου πολύ πριν εφευρεθεί ο όρος «Αθηναϊκή Ριβιέρα», για να χαρακτηρίσει την ακτογραμμή από τον Πειραιά έως το Σούνιο. Ο προηγούμενος αιώνας, στις πρώτες του δεκαετίες έδωσε τη νεανική ορμή του στο Φάληρο και έτσι το μικρό παραθαλάσσιο χωριό των γεωργών και κτηνοτρόφων έγινε μέρος του άστεως, που αναπτυσσόταν γοργά.
Η εκλεκτικιστική πρώην οικία Δεσπόζιτου - Κουλούρα στεγάζει σήμερα, ανακαινισμένη, το Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών.
Το 1910 έφθασε εδώ το τραμ και την επόμενη πενταετία εύποροι Αθηναίοι ξεκίνησαν να κτίζουν νεοκλασικές επαύλεις στο Φάληρο, με τα ωραία τους παράθυρα να κοιτάζουν τη θάλασσα. Ηδη, στην περιοχή λειτουργούσε πολυτελές ξενοδοχείο, το «Ακταίον», που στα χρόνια του η κατασκευή στοίχισε το υπέρογκο ποσό των δύο εκατ. δραχμών. Παρ’ όλα αυτά, δεν γλίτωσε την κατεδάφιση, όπως συνέβη αργότερα με αρκετές από τις βίλες, αλλά αυτά είναι ιστορίες νεότερες.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι πληροφορίες αρχείου συνθέτουν την εικόνα μιας ευρωπαϊκής πόλης που διαθέτει ζωολογικό κήπο –τον πρώτο της Ελλάδας–, τη νύχτα φωτίζεται από ψηλόλιγνα σιδερένια φανάρια γκαζιού και φιλοξενεί τον πρώτο αερολιμένα για υδροπλάνα, που κάνουν τη διεθνή αεροπορική γραμμή Μπρίντεζι - Φάληρο - Κωνσταντινούπολη. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Φάληρο καταγράφηκε στην αθηναϊκή συνείδηση ως το ιδανικό προάστιο για τις εξοχικές κατοικίες των ευκατάστατων αστικών οικογενειών.
Οι Πολίτες
Χάρη στην παλιά του δόξα, αλλά κυρίως στη φυσική ομορφιά της παραλιακής ζώνης, το Φάληρο είναι από τις γειτονιές όπου ακόμη η στέγη στοιχίζει ακριβά. Πέρα από αυτό, λίγα σημεία θυμίζουν την αριστοκρατική καταγωγή του. Αν περπατήσεις στους δρόμους και ανηφορίσεις στα πολλά λοφάκια που ασφυκτιούν από τις υπερβολικά ψηλές πολυκατοικίες, δύσκολα δροσίζεσαι από την αύρα του παρελθόντος. Ισως γι’ αυτό είναι τόσο επιτυχημένη η σκηνή από την ταινία «Πολίτικη κουζίνα», στην οποία οι ηλικιωμένοι Πολίτες φίλοι του πρωταγωνιστή, που ζουν πλέον στο Φάληρο, γυρίζουν πέριξ του εαυτού τους και «οσφραίνονται» τον αέρα προκειμένου να προσανατολιστούν.
Λίγα χιλιόμετρα από το κέντρο της πρωτεύουσας μπορεί ακόμη να ζήσει κανείς την καλοκαιρινή ραστώνη.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 πολλοί Κωνσταντινουπολίτες εγκαταστάθηκαν εδώ. Ηταν το δεύτερο και μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα που ακολούθησε τις απελάσεις Ελλήνων υπηκόων της Πόλης. Οι νέοι κάτοικοι συνάντησαν εδώ φίλους και συγγενείς που είχαν έρθει ήδη από το 1955 και αυτούς με τη σειρά τους βρήκε το τελευταίο κύμα Πολιτών, που έφθασε στην Αθήνα τη δεκαετία του 1970. Από τους νέους κατοίκους του, που ταίριαξαν μια χαρά στη νοοτροπία με τον προηγούμενο πληθυσμό, το Φάληρο προικίστηκε με μερακλίδικες, ανατολίτικες μυρωδιές και γεύσεις. Ετσι, έγινε και προορισμός για καλοφαγάδες.
Οι μεζέδες αφθονούν στο deli-μπακάλικο του Μπενίτο.
Γαστρονομία
Μιλώντας με Πολίτες που έζησαν τη γειτονιά στα χρόνια του 1970 και 1980, θυμούνται τις ουρές των Χριστουγέννων και της Καθαρής Δευτέρας έξω από το μπακάλικο του Μπενίτο –με τους σημερινούς όρους, απολύτως ντελικατέσεν μεζεδοπωλείο–, που έφθανε ώς την οδό Αγίου Αλεξάνδρου, για να αγοράσουν παστουρμά, σουτζούκι, λακέρδα, γιαλαντζί ντολμάδες. Θυμούνται, επίσης, με νοσταλγία, αφού ποτέ δεν βρέθηκε το ταίρι του όταν ο γηραιός εστιάτορας αποχώρησε, τις βραδιές ντονέρ στο εστιατόριο «Κάπρι», που βρισκόταν απέναντι από τον Μπάτη. Και βεβαίως, η συζήτηση δεν κλείνει αν δεν απαριθμήσουν τα γλυκά στο «Ρίο» και στη «Ριβιέρα»: σαραγλί, ταού κιοξού, προφιτερόλ, τσουρέκια, βασιλόπιτες και εκμέκ καταΐφι με βουβαλίσιο καϊμάκι, φερμένο από την Πόλη.
Ατμόσφαιρα γειτονιάς, με αγάπη για το βιβλίο
Ηταν, βεβαίως, ο Μάρκος Βαμβακάρης με το τραγούδι του «Στο Φάληρο που πλένεσαι, περιστεράκι γένεσαι» (1937) και το «Πάμε στο Φάληρο, εϊβαλά/ έχει αστροφεγγιά» (1948), που καταλήγει σε ρομάντζες και τα φιλιά. Περίπου 50 χρόνια αργότερα, σε μια πολύ διαφορετική Ελλάδα, ο Νίκος Καρβέλας έγραφε τον νεανικό ύμνο της δεκαετίας του 1980 «Καλοκαιρινές διακοπές για πάντα» (1985), που διαδραματίζεται ολόκληρο στο «Φάληρο το παλιό»: Πρωινό για μπάνιο στον Μπάτη – τη μία από τις δύο παραλίες της περιοχής, η άλλη είναι η Εδέμ. Το βράδυ θερινό σινεμά στην «Αμφιτρίτη» και τον «Αδωνη» και κατάληξη στο «Sweet Home» του Πράπα, το ζαχαροπλαστείο που επί χρόνια σέρβιρε το ωραιότερο –ίσως μοναδικό– Πες Μελμπά παγωτό της Αθήνας. Τίποτε από αυτά δεν υπάρχει πια, πάρεξ η παραλία, που έχει καθαριστεί και επιστραφεί στους λουομένους.
Ο «Φλοίσβος» συγκαταλέγεται στα ωραιότερα θερινά σινεμά της Αθήνας.
Είναι, λοιπόν, το Φάληρο ρετρό; Μόνο για όσους ψάχνουν τα παλιά. Η σύγχρονη ζωή του δείχνει μια συνοικία τακτική, «οικογενειακή» όπως μας την περιέγραψαν, όπου οι άνθρωποι ακόμη γνωρίζουν τους γείτονές τους και καλημερίζονται στη βόλτα. Ηταν η καλύτερη επιλογή στα νότια, ώστε να στηθεί με επιτυχία ένα βιβλιοπωλείο - καφέ, το «Book Talks», καθώς ο κοινωνικός ιστός είναι ακόμη πυκνός και οι άνθρωποι αγαπούν τα βιβλία, εξ ου και οι δύο δημοτικές βιβλιοθήκες. Πλατεία δεν απέκτησε ποτέ και η εμπορική κίνηση συνωστίζεται πέριξ της κεντρικής οδού Αγίου Αλεξάνδρου. Εξακολουθείς να τρως καλά στο Φάληρο και να διασκεδάζεις: σινεμά στον Φλοίσβο, περίπατος στο Πάρκο και βεβαίως ρομάντζα στη θάλασσα μέχρι να πέσει ο ήλιος στο νερό, γιατί η παραλία έχει τον σωστό προσανατολισμό, νοτιοδυτικό.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
.webp)
