Σαν να μην είχαμε αρκετά προβλήματά, έρχονται και οι μελέτες να μας τρίψουν στη μούρη αριθμούς και ποσοστά που «αποδεικνύουν» ότι σαν χώρα βρισκόμαστε στον πάτο της λίστας της ευτυχίας, της κοινωνική δικαιοσύνης, της ευημερίας, ενώ χτυπάμε πρωτιά ως δυστυχισμένοι και καταθλιπτικοί. Η αλήθεια είναι ότι ένα πέπλο μιζέριας μας έχει καλύψει και σπάνια αν σου απευθύνουν την ερώτηση "Τι κάνεις;" θα απαντήσεις ένα χαμογελαστό "πολύ καλά", χωρίς να
ακολουθήσει ένα 10λεπτο παραπόνων, ενώ ακόμα πιο σπάνια θα παραδεχτείς ότι είσαι καλά, χωρίς να αισθάνεσαι την ανάγκη να δικαιολογηθείς στο συνομιλητή σου γι' αυτό. Οκ, το τι μας κάνει ευτυχισμένους -αν το έχουμε βρει- για τον καθένα μας είναι κάτι εντελώς προσωπικό και διαφορετικό, κι αν ρωτήσεις τον διπλανό σου αυτή τη στιγμή σίγουρα θα έχετε διαφορετική άποψη για τον ορισμό της ευτυχίας. Μάλιστα πολλές φορές προσπαθώντας να γίνουμε ευτυχισμένοι, και συνειδητοποιώντας πόσο δύσκολο είναι αυτό, φτάνουμε ακριβώς στα αντίθετα αποτελέσματα. Είναι όμως η ευτυχία κάτι που μπορεί να μετρηθεί σε μια έρευνα; Και μάλιστα για μια ολόκληρη χώρα;
Σύμφωνα με την «Έκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας 2013» (World Happiness Report 2013) από την SDSN (Sustainable Development Solutions Network) για τα Ηνωμένα Έθνη, η Ελλάδα βρίσκεται στην 70η θέση της κατάταξης μεταξύ 156 χωρών. Σε μία άλλη έρευνα με τίτλο «Well-BeingIndex» που πραγματοποίησε ο οργανισμός Gallup-Healthways, ανάμεσα σε 135 χώρες οι Έλληνες βρίσκονται στην 100η θέση στην παγκόσμια κατάταξη της ευτυχίας, ενώ καταλαμβάνουμε και την τέταρτη θέση ανάμεσα στις δέκα πιο δυστυχισμένες χώρες του κόσμου. Σε άλλο δημοσίευμα στο Business Insider, η Ελλάδα εμφανίζεται ως η τρίτη πιο δυστυχισμένη χώρα ανάμεσα σε 21 χώρες.
Σε μία έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Baylor με επικεφαλής τον καθηγητή Patrick Flavin από το τμήμα Πολιτικών Επιστημών, με σκοπό να διαπιστωθεί ποια σχολή σκέψης είναι ορθότερη, συγκρίνοντας διαφορετικές κυβερνητικές πολιτικές και θέτοντας το ερώτημα «Πόσο ικανοποιημένοι είστε με τη ζωή σας αυτές τις μέρες;», οι Έλληνες απάντησαν ότι δεν είναι ικανοποιημένοι από τη ζωή τους, λαμβάνοντας την προτελευταίοι θέση στην κατάταξη της ευτυχίας ανάμεσα σε 21 χώρες. Μάλιστα σε μία ακόμα πρόσφατη έρευνα, σύμφωνα με τον δείκτη κοινωνικής δικαιοσύνης που ανέπτυξαν οι ερευνητές του γερμανικού ιδρύματος Bertelsmann, η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση της κατάταξης στο σύνολο των 28 κρατών-μελών της Ε.Ε.
Όπως δείχνει η πολυδιαβασμένη μελέτη του Γιάννη Ιωαννίδη, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική εφημερίδα PLoS Medicine το 2005 με θέμα «Γιατί τα ευρήματα των περισσότερων δημοσιευμένων επιστημονικών ερευνών είναι αναληθή», οι περισσότερες έρευνες είναι ανυπόστατες και με λανθασμένα στατιστικά στοιχεία. Η αλήθεια είναι ότι όσοι ασχολούνται με την στατιστική παραδέχονται ότι σε λάθος χέρια μπορεί να βγάλει ανυπόστατα και ανήθικα αποτελέσματα. Τι συμβαίνει όμως με αυτές τις έρευνες; Και γιατί τόση εμμονή για το αν είμαστε ευτυχισμένοι; Μπορεί η ευτυχία να μετρηθεί με μία μαθηματική εξίσωση; Και τελικά μέσα σε όλα αυτά τα προβλήματα είμαστε ευτυχισμένοι; Επικοινώνησα λοιπόν με τον Oliver Burkeman, συντάκτη στην εφημερίδα Guardian και συγγραφέα των βιβλίων «The Antidote: Happiness for People Who Can't Stand Positive Thinking» και «HELP! How to Become Slightly Happier and Get a Bit More Done», ο οποίος υποστηρίζει ότι ένας πολιτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει τις στατιστικές για την ευτυχία για να μας αποσπάσει τη προσοχή από οικονομικές στατιστικές.
VICE: Γιατί υπάρχει τέτοια εμμονή με τις έρευνες που επιδιώκουν να μετρήσουν πράγματα όπως η ευτυχία και η δυστυχία;
Oliver Burkeman: Νομίζω πως γενικά έχουμε εμμονή με τη μέτρηση, εν μέρει επειδή πιστεύουμε πως εάν καταφέρουμε να μετρήσουμε την ευτυχία, θα μπορέσουμε επίσης και να την αυξήσουμε. Επίσης είμαστε ανταγωνιστικά ζώα -θέλουμε να είμαστε πιο ευτυχισμένοι από άλλους ανθρώπους η από άλλες χώρες- δε μας φτάνει να είμαστε αντικειμενικά πιο χαρούμενοι
Πως μπορεί να μετρηθεί η ευτυχία και ποια είναι τα γενικά κριτήρια; Είναι τα ίδια για όλο τον κόσμο; Κατά πόσο μπορούμε να εμπιστευτούμε τέτοιες έρευνες;
Αυτές οι έρευνες γενικά επικεντρώνονται στη γενική ικανοποίηση από τη ζωή, ή εναλλακτικά από το πώς κρίνουν οι συμμετέχοντες τη διάθεση τους τη μέρα που διεξάγεται η έρευνα, ή την μέρα πριν και ούτω καθεξής. Είναι ενδιαφέρον το ότι αυτές οι δυο προσεγγίσεις αντιφάσκουν μεταξύ τους - μπορεί πολύ εύκολα κανείς να είναι ικανοποιημένος με τη ζωή του χωρίς να βιώνει πολλές στιγμές ευτυχίας, καθώς είναι εξίσου εύκολο κανείς να ζει πολλές χαρούμενες στιγμές, άλλα να μην είναι εν τέλει ευχαριστημένος με τη ζωή του. Οπότε πρέπει να σιγουρευτούμε ότι συγκρίνουμε όμοια πράγματα.
Υποστηρίζεις ότι οι έρευνες έχουν θετικά άλλα και αρνητικά χαρακτηριστικά. Μπορείς να μας δώσεις μερικά παραδείγματα και από τις δύο πλευρές;
Είναι χρήσιμο για κυβερνήσεις και άλλες οργανώσεις να σκέφτονται την «επιτυχία» ενός κράτους σε πλαίσια που δεν περιορίζονται μόνο σε ότι έχει σχέση με την οικονομική ανάπτυξη. Υπάρχει και η άποψη ότι η ευημερία των ανθρώπων (και των ζώων, ανάλογα με την φιλοσοφία σου!) είναι το μόνο που πραγματικά μετράει – οπότε είναι καλό να συγκεντρωνόμαστε σε αυτό, με αυτή την έννοια. Τα προβλήματα συμπεριλαμβάνουν το γεγονός ότι ένας πολιτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει τις στατιστικές για την ευτυχία για να μας αποσπάσει τη προσοχή από οικονομικές στατιστικές, και το ότι να επιχειρεί κανείς να αυξήσει την ευτυχία μιας χώρας μπορεί να είναι εν τέλει πολύ κακός τρόπος για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Φαντάζομαι ότι κάποιοι μπορεί να πιστεύουν ότι δεν είναι δουλειά των πολιτικών εξ αρχής.
Μπορεί μια τέτοια έρευνα να είναι όντως ενδεικτική της ευτυχίας ή της δυστυχίας μιας χώρας;
Μπορεί να σου δώσει μια ιδέα στο περίπου, πιστεύω. Δεν ξέρω πόσο σημαντική είναι όμως. Η ερώτηση είναι τι ενδεχομένως κάνουμε με αυτές τις πληροφορίες.
Ανήκουμε σε μια κοινωνία που έχει εμμονή με την ευτυχία. Πολλές φορές εξισώνουμε την επιτυχία με τα λεφτά, τη δουλειά και την κοινωνική υπόληψη με την ευτυχία. Προφανώς, ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων βγαίνει αρκετά δυστυχισμένος από αυτή τη διαδικασία. Τι κάνουμε λάθος; Πως μπορούμε να είμαστε πιο χαρούμενοι, ότι και αν σημαίνει αυτό;
Γενικώς είμαστε πολύ κακοί στο να προβλέπουμε τι θα μας κάνει ευτυχισμένους. Νομίζουμε ότι είναι τα υλικά αγαθά όταν είναι πολύ πιο πιθανό να είναι οι εμπειρίες και οι υψηλής ποιότητας κοινωνικές σχέσεις. Πιστεύουμε πως θα είμαστε ευτυχισμένοι αν νοιώθουμε ανώτεροι των άλλων, όταν στη πραγματικότητα είναι η σύνδεση με τους άλλους που μας φέρνει την ευτυχία. Πιστεύουμε ότι αποκλείοντας τις αρνητικές σκέψεις και ασκώντας «θετική σκέψη» θα επιτύχουμε την ευτυχία, ενώ αυτό πραγματικά γίνεται μαθαίνοντας να είμαστε ανοιχτοί στην αρνητικότητα, την απαισιοδοξία και τις άσχημες (άλλα και τις καλές) πλευρές τις ζωής. Αμφιβάλλω πως θα μπορέσουμε ποτέ να αποχωριστούμε αυτές τις αυτό-περιοριστικές νοοτροπίες, άλλα μπορούμε να τις έχουμε υπόψη, και να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε τις χειρότερες εκδοχές τους.
Μελπομένη Μαραγκίδου
VICE
